Cel naukowy projektu

Opis problemu do rozwiązania

Istotą rozwoju regionalnego jest spontaniczne różnicowanie przestrzeni wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego, determinowane heterogenicznością zasobów poszczególnych terytoriów. Prowadzi to do nierówności, które są postrzegane jako regularność funkcjonowania kapitalistycznej gospodarki opartej na mechanizmie rynkowym. Jednak ich skala wymaga monitorowania ze względu na możliwość tworzenia barier stanowiących wyzwania dla prawidłowego funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego (Amin, 2004; Harvey, 2016).

Identyfikacja, wyjaśnienie mechanizmów formowania się nierówności oraz poszukiwanie możliwości ich redukcji w przestrzeni jest istotą polityki regionalnej. Jej rola rośnie wraz z upowszechnieniem podejścia charakterystycznego dla ekonomii „przestrzeni przepływów” (Hudson, 2004; Castells, 2004), które podkreśla fundamentalne znaczenie relacji, a nie stanów, we współczesnej gospodarce. Jest to szczególnie ważne i aktualne w obliczu nowych wyzwań polityki regionalnej wynikających z dynamicznie zmieniających się warunków globalnych (Churski et al., 2018; Churski et al., 2020).

Współczesne szoki rozwojowe są zdecydowanie głębsze i bardziej dalekosiężne niż wcześniejsze kryzysy, jakie przechodziła światowa gospodarka, w tym te związane z Wielkim Kryzysem (1929-1933), kryzysem naftowym (1973) czy kryzysem finansowym (2007-2009) (Thorpe, Loughridge, Picton, 2020). Według autorów raportu Global Economic Prospects (Bank Światowy, 2022a), opublikowanego w czerwcu 2022 roku, inwazja Rosji na Ukrainę była kolejnym szokiem podażowym dla globalnej gospodarki, która wciąż odczuwała skutki pandemii COVID-19. Kolejna edycja tego raportu, opublikowana w styczniu 2023 roku, dowodzi, że zdaniem analityków Banku Światowego głębokość globalnego spowolnienia gospodarczego będzie większa niż oczekiwano. Zakłada się, że globalny wzrost gospodarczy w 2023 roku nie przekroczy 1,7% i będzie najniższy od trzech dekad (Bank Światowy, 2023). Podkreśla się, że skala recesji i spowolnienia gospodarczego będzie bardzo zróżnicowana przestrzennie (Bank Światowy, 2022b).

Należy pamiętać, że – jak zauważają Martin i Sunley (2020) – szoki rozwojowe mogą mieć postać gwałtownych i intensywnych zakłóceń lub tzw. presji wolnopalnych (slow-burn pressures). Niestety, obecnie te dwie grupy oddziaływań nakładają się na siebie, tworząc wiązkę trudną do zidentyfikowania, co dodatkowo utrudnia skuteczne ograniczanie ich negatywnych konsekwencji, szczególnie na poziomie regionalnym i lokalnym. Ponadto szoki rozwojowe są obecnie bardzo zróżnicowane pod względem charakteru, a ich konsekwencje są rozpatrywane na wielu poziomach. Klasycznie wskazuje się na zakłócenia wynikające z cyklicznej zmienności sytuacji gospodarczej, charakterystyczne dla gospodarki wolnorynkowej od momentu jej powstania (Wagemann, 1930; Burns, Mitchell, 1946). Niestety stają się one nieregularne, a ich wielowymiarowy wpływ, wynikający z rosnącej skali powiązań generujących masowe przepływy ludzi, towarów i informacji, dotyczy całego świata, wywołując kaskadowe skutki od skali globalnej po lokalną (Vina, Liu, 2023).

Z jednej strony prowadzą do fundamentalnych zmian w strukturze globalnej produkcji i globalnego popytu, często skutkując trwałymi zmianami w globalnych łańcuchach dostaw (Hashiguchi et al., 2007) oraz globalnych relacjach społecznych (Yue, Le, 2012). Z drugiej strony zmieniają sposób zarządzania procesami biznesowymi (Röglinger et al., 2022). Należy pamiętać, że skutki szoków rozwojowych nie dotyczą wszystkich w równym stopniu. Są szczególnie bolesne i głębokie dla grup wrażliwych (Headey & Ruel, 2022) oraz gospodarczo słabszych obszarów (Asafo-Adjei et al., 2021).

Jednocześnie należy pamiętać, że mają one miejsce w warunkach narastających globalnych wyzwań związanych z postępującymi zmianami klimatycznymi, które nie tylko nie mogą być ignorowane, ale także stwarzają dodatkowe wyzwania dla skutecznych działań ograniczających skutki wstrząsów gospodarczych i społecznych. Niestety ich negatywny wpływ jest zdecydowanie bardziej dotkliwy dla słabszych terytoriów (Martin et al., 2016). W konsekwencji prowadzi to do zauważalnych zmian w zachowaniach politycznych, objawiających się rosnącym poziomem niezadowolenia, który stanowi podstawę dla rozwoju populizmu i spadku zaufania społecznego do elit politycznych (Rodríguez-Pose, 2017; Margalit, 2019). Wynikają z tego również fundamentalne zmiany w rozmiarach i strukturze świadczonej interwencji rozwojowej (Rehm, 2022).